Μπύρα: από την απαρχή της ιστορίας μέχρι σήμερα

Η μπύρα είναι ένα από τα παλαιότερα προϊόντα του πολιτισμού και η παρασκευή της μπίρας έχει...
τις ρίζες της στους λαούς της εγγύς Ανατολής. Οι ιστορικοί θεωρούν ότι οι αρχαίοι Μεσοποτάμιοι και οι Σουμέριοι παρασκεύαζαν μπύρα από το 10.000 π.Χ.. Μια πέτρινη πλάκα που βρέθηκε το 1981 περιγράφει ένα είδος μπύρας που έφτιαχναν οι Βαβυλώνιοι από το 6000 π.Χ.. Στους αρχαίους Αιγύπτιους πρέπει ήταν γνωστά περισσότερα από τέσσερα είδη μπίρας και πολλοί υποστηρίζουν πως ήταν το βασικό ποτό τους.

Οι Αρχαίοι Έλληνες φαίνεται πως ήρθαν σε επαφή με τη μπίρα χάρη στους Αιγύπτιους και σύμφωνα με τον Πλίνιο χρησιμοποιούσαν λυκίσκο στην παρασκευή της. Στην Αρχαία Ελλάδα ωστόσο πρέπει να τη θεωρούσαν ποτό κατώτερης ποιότητας από το κρασί. Αντίθετα, η μπίρα ήταν περισσότερο ευπρόσδεκτη στους βορειότερους λαούς, όπως ήταν οι Θράκες, οι Σκύθες και οι Αρμένιοι, καθώς και στους Ίβηρες.

Οι αρχαίοι Κινέζοι επίσης παρασκεύαζαν μπύρα, όπως και οι προ του Κολόμβου πολιτισμοί στην Αμερική, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν το καλαμπόκι αντί του κριθαριού. Ομοίως, οι αρχαίοι Βρετανοί παρασκεύαζαν μια μπύρα από ζυμωμένο σιτάρι πριν από την εισαγωγή του κριθαριού από τους Ρωμαίους. Οι Κέλτες και τα αρχαία γερμανικά φύλα γνώριζαν, τεκμηριωμένα, την μπίρα από τον 1ο π.Χ. αιώνα, αν και μάλλον αγνοούσαν το λυκίσκο. Το λυκίσκο αντικαθιστούσαν ως βελτιωτικά της γεύσης μείγματα διαφόρων χορταρικών. Η χρήση του λυκίσκου αναβίωσε στη Γερμανία το μεσαίωνα.

Μέχρι το 1400 τα κύρια συστατικά του ζύθου αποτελούνταν από ζυμωμένο κριθάρι, νερό και ζύμη. Το δενδρολίβανο και το θυμάρι προστέθηκαν για να μη χαλάει η μπύρα, καθώς και για να αποκτήσει γεύση και άρωμα. Ο ζύθος ήταν θολός και γεμάτος με πρωτεΐνες και υδατάνθρακες, καθιστώντας τον καλή πηγή διατροφής τόσο για τους αγρότες όσο και για τους ευγενείς.

Θεωρείται ότι τον δέκατο πέμπτο αιώνα ανακαλύφθηκε ένας νέος τύπος ζύθου. Έμποροι από τη Φλαμανδία και την Ολλανδία εισήγαγαν τους λυκίσκους στην παρασκευή και αυτό πρόσθεσε μια «νότα» πικρής γεύσης. Η ποικιλία με τον λυκίσκο ονομάστηκε «μπύρα» και η ποικιλία χωρίς λυκίσκο «ζύθος». Η εκδοχή με τον λυκίσκο αποδείχθηκε τόσο δημοφιλής, που μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα όλες οι μπύρες ήταν με λυκίσκο.

Στον Μεσαίωνα, Ευρωπαίοι μοναχοί ήταν οι φύλακες τόσο της λογοτεχνίας και της επιστήμης όσο και της τέχνης της παρασκευής μπύρας.Βελτίωσαν τη διαδικασία ώστε να αγγίζει την τελειότητα και έκαναν θεσμό τη χρήση των λυκίσκων και ως αρωματική ουσία και ως συντηρητικό. Ωστόσο, η σημαντική ανάπτυξη έγινε όταν εμφανίστηκε ο Louis Pasteur. Μέχρι τότε, οι ζυθοποιοί έπρεπε να περιμένουν την άγρια, αερομεταφερόμενη ζύμη για τη ζύμωση. Με το να καθορίσει ότι η ζύμη είναι ένας ζωντανός μικροοργανισμός, ο Pasteur άνοιξε τις πύλες για τον ακριβή έλεγχο της μετατροπή της ζάχαρης σε αλκοόλ.

Επίσης η διαδικασία της ζυθοποιίας βελτιώθηκε σημαντικά με σημαντικό σταθμό την ανακάλυψη, στα μέσα του 19ου αιώνα, της τεχνητής ψύξης. Η τεχνική αυτή επέτρεψε την παραγωγή κάθε είδους μπίρας ανεξάρτητα από την εποχή του χρόνου. Η ζυθοποιία τελειοποιήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, μετά τα πειράματα του E.C. Hansen γύρω από τους ζυμομύκητες. Τον ίδιο αιώνα ξεκίνησε και η εμπορία εμφιαλωμένης μπίρας.

Κύρια συστατικά της είναι το νερό, η βύνη κριθαριού και ο λυκίσκος, ενώ παράγεται μέσα από την διαδικασία της ζύμωσης.

Χρησιμοποιείται πόσιμο νερό χαμηλής περιεκτικότητας σε άλατα. Διακρίνουμε το νερό που χρησιμοποιείται κατά τη διαδικασία της βυνοποίησης και το νερό που χρησιμοποιείται κατά το βρασμό και τη ζύμωση. Μόνο το δεύτερο περιέχεται στην μπίρα που παράγεται τελικά.

Το κριθάρι υπήρχε από το 3000 π.Χ.. Καθώς το κριθάρι αναπτύσσεται καλύτερα από τα σταφύλια στα πιο δροσερά κλίματα, οι βόρειες χώρες της Γερμανίας και της Αγγλίας παρήγαγαν μπύρα αντί για κρασί και οι περιοχές αυτές έγιναν διάσημες για τις μπύρες τους. Χρησιμοποιείται δίστιχο κριθάρι, συνήθως φτωχό σε πρωτεΐνες και πλούσιο σε άμυλο. Σε ορισμένα είδη μπίρας συνήθως  χρησιμοποιούνται μαζί με το κριθάρι και άλλα δημητριακά, όπως σιτάρι, βρώμη ή σίκαλη. Άλλα είδη δεν περιέχουν καθόλου κριθάρι αλλά βασίζονται αποκλειστικά σε άλλα δημητριακά.

Ο λυκίσκος αποτελεί φυτό και ως πρώτη ύλη για την μπίρα χρησιμοποιούνται μόνο τα θηλυκά άνθη του. Σε αυτά περιέχονται ρητίνες, οι οποίες κατά το βρασμό αποδίδουν τις αρωματικές και γευστικές ουσίες της μπίρας. Επίσης ο λυκίσκος περιέχει ταννίνες και οργανικά οξέα που δρουν ως συντηρητικά.

Ως μαγιά της μπίρας χρησιμοποιούνται διάφορα είδη ζυμομυκήτων. Αυτά αναλαμβάνουν την διαδικασία της αλκοολικής ζύμωσης, τον μεταβολισμό δηλαδή των σακχάρων και την παραγωγή της αλκοόλης και του διοξειδίου του άνθρακα. Η επιλογή της ζύμης, σχετίζεται κάθε φορά με το είδος της μπίρας που θα παραχθεί. Σήμερα ουσιαστικά μόνο δύο τύποι ζυμών χρησιμοποιούνται, το Saccharomyces cervisiae και το συγγενές του, S.Carlsbergensis. Το S.cerevisiae περιγράφεται ως «ζύμη επιφάνειας», επειδή επιπλέει στην επιφάνεια του μούστου. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή των πιο σκούρων μπυρών, όπως η αγγλική «πικρή», ενώ οι ηπειρωτικές μπύρες τύπου «ξανθιάς» γίνονται με S.carlsbergensis, το οποίο είναι μια ζύμη «του πυθμένα».

Η ιστορία της μπύρας είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Από την παροχή θρεπτικών συστατικών σε υγρή μορφή σε μοναχούς που νηστεύουν μέχρι την ικανοποίηση της δίψας των ανθρακωρύχων στην Καλιφόρνια, διάφοροι τύποι μπύρας υπάρχουν για πολλά, πολλά χρόνια. Μια τεράστια ποικιλία μπυρών είναι διαθέσιμη σήμερα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στο Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γερμανία.

Οι μπύρες χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες, ανάλογα με το είδος της ζύμης που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τους. Διακρίνουμε τις:

•    Ale, μπύρες που έχουν ζυμωθεί με αφρόζυμες, οι οποίες είναι ενεργές σε θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 15ο C - 25ο C. Το βασικό χαρακτηριστικό των Ale είναι το φρουτώδες άρωμά τους.
•    Lager, μπύρες που έχουν ζυμωθεί με βυθόζυμες, οι οποίες ζυμώνουν το ζυθογλεύκος αργά και σε χαμηλές θερμοκρασίες (5ο C - 10ο C). Μετά τη ζύμωσή τους συνεχίζεται η ωρίμανσή τους σε κατάλληλους αποθηκευτικούς χώρους με χαμηλές θερμοκρασίες.
•    Lambic, μπύρες που έχουν ιδιαίτερο τρόπο ζύμωσης, φυσικής, δηλαδή η ζύμωση του ζυθογλεύκους γίνεται με τη βοήθεια ελεύθερων άγριων ζυμών που κυκλοφορούν στον αέρα. Οι Lambic παράγονται κυρίως από βύνη κριθαριού (60%), βρώμη (40%) και σιτάρι. Επίσης, χρησιμοποιείται λυκίσκος 3 ετών για να μην υπάρχει έντονο το άρωμά του στην μπύρα, αλλά για να την προφυλάσσει από τις αλλοιώσεις. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η μπύρα Lambic ζυμώνεται με άγρια μαγιά και αρωματίζεται μερικές φορές με κεράσια ή σμέουρα, ενώ η μοντέρνα «άσπρη μπύρα» παρασκευάζεται από σιτάρι και αρωματίζεται με κορίανδρο και φλούδα πορτοκαλιού!

Στις αρχές τις προηγούμενης χιλιετίας υπήρχε μεγάλη διαφορά μεταξύ του όρου beer & ale. Με τον πρώτο όρο μιλούσαν για ποτό προϊόν ζύμωσης αρωματισμένο με λυκίσκο, πολύ δημοφιλές στην βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Ο δεύτερος όρος σήμαινε για το αντίστοιχο ποτό χωρίς λυκίσκο, δημοφιλές στην Αγγλία. Γύρω στα 1700 η μπύρα με λυκίσκο επικράτησε και στην Αγγλία, και λίγες μόνο μπύρες χωρίς λυκίσκο υπήρχαν πλέον.

Άλλοι τύποι μπύρας είναι οι εξής:

Abbey ale: Πρόκειται για μια δυνατή μπύρα που παρασκευαζόταν παραδοσιακά από τα βελγικά αβαεία, ώστε να την απολαμβάνουν οι μοναχοί ως «υγρό ψωμί» κατά τη διάρκεια της νηστείας τους.
Μπύρα ατμού: Αυτό το είδος μπύρας παρήχθη αρχικά στην Καλιφόρνια στο τέλος του 19ου αιώνα, κατά τη διάρκεια του Gold Rush. Παράγεται από υβριδική ζύμωση χρησιμοποιώντας ζύμη «πυθμένα» που ζυμώνεται σε θερμοκρασίες ζύμης «επιφάνειας».
Bock: Μια πολύ δυνατή ξανθιά μπύρα που παρασκευαζόταν παραδοσιακά τον χειμώνα για να γιορτάσει την ερχόμενη άνοιξη.
Double Bock ή Dopplebock: Αυτή η μπύρα παρασκευαζόταν αρχικά από Ιταλούς μοναχούς του τάγματος του Αγίου Φραγκίσκου της Paula στη Βαυαρία για να τους βοηθήσει στη νηστεία.
India Pale ale: Ζύθος που παρασκευαζόταν στην Αγγλία για τα βρετανικά στρατεύματα που υπήρχαν στην Ινδία τον 18ο αιώνα. Φτιαχνόταν τόσο δυνατή ώστε να επιζήσει κατά τη διάρκεια ταξιδιού που θα μπορούσε να διαρκέσει και έξι μήνες.
Porter: Παρασκευάστηκε αρχικά στον Λονδίνο το 1722 από κάποιον που ονομαζόταν Harwood. Αυτή η μπύρα προοριζόταν ως υποκατάστατο ενός τότε δημοφιλούς μείγματος ζύθου, μπύρας και μπύρας penny. Η μπύρα ονομάστηκε «ολοκληρωμένη» και προωθήθηκε στην αγορά ως «πλουσιότερη και πιο θρεπτική από τον ζύθο». Προορίστηκε για τους αχθοφόρους και τους εργάτες σε βαριές εργασίες, για να τους παρέχει τη δύναμη που απαιτείται για να ολοκληρώσουν τις δουλειές τους.

Τα μυστικά της μπύρας

Αποθήκευση: επειδή το φως αλλοιώνει τη γεύση της, όταν η μπύρα βρίσκεται εκτός ψυγείου, πρέπει να φυλάσσεται σε σκοτεινό και δροσερό μέρος.

Ψύξη: πριν τη σερβίρετε καλό είναι να αφήσετε την μπύρα για κάποιες ώρες στο ψυγείο, στους 7°-9°C. Οι επαΐοντες της γεύσης τη βγάζουν και μισή ώρα πριν την κατανάλωση της από το ψυγείο για να ανακτήσει τις γευστικές και αρωματικές της ισορροπίες.

Ποτήρι: Το ποτήρι της μπύρας πρέπει να είναι κρύο και στεγνό. Ποτέ μη χρησιμοποιείτε το ποτήρι που μόλις βγήκε από το πλυντήριο πιάτων και βράζει ακόμη, ούτε όμως και το ποτήρι που βγήκε μόλις από την κατάψυξη.

Σερβίρισμα: Γεμίζετε σταδιακά το ποτήρι περιμένοντας τον αφρό να κατακάτσει. Για μπύρα χωρίς αφρό, πλαγιάστε εντελώς το ποτήρι, ώστε να πέφτει χωρίς πίεση. Εάν το μπουκάλι περιέχει ίζημα, τότε έχετε δύο επιλογές: αν σταματήσετε το σερβίρισμα πριν το ίζημα αρχίσει να τρέχει στο ποτήρι τότε η μπύρα στο ποτήρι θα είναι διαυγής. Σε αντίθετη περίπτωση, ο χαρακτήρας της μπύρας θα αλλάξει ριζικά με την προσθήκη της μαγιάς. Πολλοί αποφεύγουν να πιουν και το ίζημα, όμως αυτό είναι θαυμάσια πηγή βιταμίνης Β.

ΠΗΓΗ:  Ελένη Στεφάνου - www.fooddaily.gr